موضوع: سلسله مباحثی پیرامون اهل کتاب

اهل کتاب

1. اهل کتاب در قرآن: آیاتی که در قرآن، نام اهل کتاب در آن برده شده است، عبارتست از سوره بقره آیه 62، سوره مائده آیه 69 و سوره حج آیه 17 . در این آیات از اهل کتاب به یهود، نصاری، مجوس، صابئین نام برده شده­است. در اینکه آیا مجوس همان زردشت است یا خیر، اختلاف می­باشد ولی اکثر بزرگان می­گویند همان زردشت است. 2. اهل کتاب در فقه:


بحثی بین فقهای عظام مطرح است که آیا اهل کتاب پاک هستند یا نجس، که دو فتوا وجود دارد :


الف) عده­ای می­فرمایند نجس هستند زیرا با ظهور اسلام دیگر دلیلی نداشت که آنها به اهل کتاب بودنشان باقی بمانند و باید مسلمان می­شدند. علماء و فقها از دوران قدیم تا دوره مرحوم آیت الله حکیم بر این استدلال، آنها را نجس می­دانستند.

ب) عده­ ای از فقها همانند مرحوم آیت الله حکیم و مرحوم آیت الله خویی و شاگردانشان می­فرمایند اهل کتاب پاک­ هستند: به عنوان اینکه نجس دانستن آنها جنبه سیاسی دارد تا مسلمانان با آنها رابطه برقرار نکنند، عقایدشان بر مسلمین تأثیر منفی نگذارد. به­نظر می­رسد اولین کسی اهل کتاب را پاک ­دانست، مرحوم آیت الله حکیم بود. آیت الله خویی و شاگردانشان نیز آنان را پاک دانسته و قائل بودند که اهل کتاب نجاست ذاتی ندارند.

3. نظر به فتاوای چند تن از مراجع: - مرحوم کوکبی تبریزی در مسأله 128 رساله­ شـان می­فرمایند:

در عین اینکه اهل کتاب از کفار هستند ولی نجاست آنها ذاتی نیست، بلکه عرضی است.

- آیت الله سیستانی می­فرمایند : بنابر مشهور نجس­اند ولی حکم به طهارت آنها دور نیست، اگر چه احتیاط بهتر است.


- آیت الله شیخ جواد تبریزی در مسأله 107 رساله عملیه می­فرمـایند: اهل کتاب ( یهود، نصاری و مجوس ) بنابر مشهور نجس و این قول موافق احتیاط است و لکن بنابر اظهر پاکند.


- آیت الله حسین نوری همدانی مسأله 106 می­فرمایند: ... ذاتاً پاکند.


- آیت الله فاضل مسأله 114 می­فرمایند : ... ولی اهل کتاب پاکند.


- آیت الله خامنه­ای در رساله عربی می­فرمایند : یهود، نصاری و زردشتیها پاکند.


- آیت الله مکارم در حاشیه بر عروة الوثقی: اهل کتاب پاکند.


- آیت الله وحید خراسانی و آیت الله موسوی اردبیلی می­فرمایند : پاکند.


- آیت الله بهجت و آیت الله صافی می­فرمایند نجس­اند.


مقصـود از نقـل فتاوی فوق این بود که بدانیم عده­ای از علمای معاصر، یهود و نصاری را پاک می­دانند و بعضی نیز مجوس و یا زردشت را هم اضافه کرده ­اند.
4 . بحث دراصالت یهودیت و نصرانیت از نظر اسلام: در اینکه حضرت عیسی و حضرت موسی علی نبینا و آله و علیهما السّلام از انبیاء الهی می­باشند شکی نیست و اینکه تورات و انجیل هم کتب ایشان بوده است اسلام قبول دارد و در قرآن هم تأیید شده است. حال صحبت در این است که آیا این توراتِ در دست یهود و انجیل مسیحیت کتابهای اصلی هستند و متعلق به آن دو پیامبر بزرگوار است یا خیر؟ ما قائلیم این کتب به عنوان تورات و انجیل اصلی نیستند و اصالت وحیانی ندارند و کتب آسمانی نمی­باشند.^[1]

5. آیا آیات ذکر شده در تورات موجود، وحی است ؟! در ابتدا سؤالی از یهودی­ها و مسیحی­ها داریم، چون معتقدند این تورات بر حضرت موسی (ع) نازل شده است ( و یا حداقل همه متفق القول می­گویند: اگر هیچ قسمت از تورات بر حضرت موسی (ع) نازل نشده باشد، اسفار خمسه بطور قطعی وحی است و بر او نازل شده است.) در تورات سفر تثنیه، باب 34 آیات 5 تا 12 دارد^[2]:

« پس موسی بنده خداوند در آنجا به زمین موآب بر حسب قول خداوند مُرد و او را در زمین موآب در مقابل بیت فعور در درّه دفن کرد، و احدی قبر او را تا امروز ندانسته است و موسی چون وفات یافت 120 سال داشت و نه چشمش تار، و نه قوتش کم شده بود و بنی اسرائیل برای موسی در عربات موآب 30 روز ماتم گرفتند، پس روزهای ماتم و نوحه گری برای موسی سپری گشت و یوشع بن نون که از روح حکمت مملو بود، چون که موسی دست های خود را بر او نهاده بود، و بنی اسرائیل او را اطاعت نمودند و بر حسب آنچه خداوند به موسی امر فرموده عمل کردند و نبی ای مثل موسی تا به حال در اسرائیل بر نخواسته است کــه خـداونــد او را روبــــرو شنـاختـــه بــاشد »

سؤال: آیا به واقع عقل سلیم قبول می­کند که این آیات بر موسی نازل شده باشد؟ یعنی بر حضرت موسی (ع) نازل شد که موسی مرد، او را دفن کردند، بر او عزاداری کردند و...؟ و در جای دیگر مثلاً : فصل 24 سفر خروج آیه 1 تا 12 می­گوید: « خـدا به موسی گفت: بـه نزد من بـه کـوه بالا بیا » و در سفر خروج باب 19 آیه 21 می نویسد: « خداوند بر کوه سینا بر قله کوه نازل شد و خدا موسی را به قله کوه خواند و موسی بالا رفت و... » ظاهر این جملات نشان می دهد که این کتاب، کتاب تاریخ است که عده ای یا کسی نشسته و نوشته اند که موسی چنین کرد و چنان کرد، و البته اگر بگوییم این را دیگران نوشته اند هیچ اشکال ندارد و همه قبول داریم که به نوعی کتاب تاریخ است.

به هر حال در آینده گفته خواهد شد که این تورات اصالت ندارد و از بین رفته و عده ای آن را نوشته اند. و باز در حملات بخت النصر این تورات از بین رفته و چیزی نمانده است. وقتی در دوران حضرت سلیمان (ع) اصلاً توراتی وجود نداشته است و آن صندوق عهد را که حضرت سلیمان می گشایند، فقط دو لوح سنگی از آن بیرون می آید که ده جمله بر آن نوشته شده است و این 10 جمله را احکــام عشره و یـا ناموس می­گویند. ( که ان شاء الله به طور مفصل به توضیح آن خواهیم پرداخت )

6. چند انجیل به حضرت عیسی علیه السلام نازل شده است؟! در حال حاضر 4 انجیل به اضافه اضافاتش که روی هم رفته 27 کتاب است در یک مجموعه به عنوان عهد جدید جمع آوری شده است و این در حالی است که خود مسیحیت می نویسد : اناجیل فراوان بوده اند (76، 102، 106، 160 انجیل هم گفته شده است.) و اینها آنقدر زیاد بوده اند که مسیحیت حیران مانده بود، لذا در زمان کنستانتین اول در نیسه در قرن چهارم بعد از میلاد مسیح مجلسی تشکیل داده شد و تمام اناجیل را دور ریختند و از میان همه این چهار انجیل (متی، لوقا، مرقوس، یوحنّی) را انتخاب کردند.


سؤال: 1. در میان این چهار انجیل با اختلافات فراوان که نمی توان بین همه جمع کرد، کدامیک از حضرت عیسی (ع) است؟^[3] 2. چرا این انجیل ها به اسم حضرت عیسی (ع) نیست؟ 3. علت چه بوده که از میان تمام اناجیل این چهار تا را انتخاب کرده اند؟


نتیجه این که: 1. یک انجیل بر عیسی نازل شده است که مسیحیت آن را ندارد! 2. کتابی که به عنوان وحی الهی بتوان به آن استناد کرد، باید از زبان شخص معصوم و منصوب از ناحیه خدا باشد، در حالی که در این انجیل ها اشخاص نا معلوم مطالبی را نوشته اند و حال آنکه نمی دانیم چگونه افرادی بوده اند؟! 3. دیگر اینکه انجیل و تورات به زبان عبری بوده است و الان تورات و انجیل به زبان عبری وجود ندارد و ترجمه­های مختلف این کتب، معانی متفاوتی می­رساند. بطور مثال در ترجمه فارسی انجیل همه جا می­گوید : « من به نزد پدر می­روم ...» و از این قبیل جملات که همه جا نام پدر آورده شده است ولی در ترجمه عربی کلمه آب آمده است که می­دانیم اَب به معنای پدر با آب خیلی فرق دارد و حتی مستر هاکس آمریکائی در کتاب خودش که قاموس کتاب مقدس است در صفحه 2 تا 5 نوشته است که آب معادل با خالق است ( هر چند قبلش به پدر ترجمه کرده­است ) و در اصل بحث پدر به معنای اَب در اناجیل عربی وجود ندارد و همه آب است. و این ترجمه ها همه قابل اشکال اند!

4. این کتب موجود، و انجیل­های مطرح بیشتر کتب تاریخی به نظر می رسند نه وحی آسمانی و الهی، هر چند در نقل تاریخ هم در آنان اشتباهات فاحشی می­باشد که ما قبول نداریم به طور مثال می­گوید: پیامبر با دختر خود و یا عروس خود زنا کرده ( نعوذ بالله ) و نسل پیامبران بعدی را به این زنا زاده ها می رسانند، یا پیغمبری لخت بوده و عورتش پیدا شده و شخصی آمده و روی آن را پوشانده و امثال این مطالبی که حتی به یک انسان عادی هم نمی توان نسبت داد! پس چگونه به پیامبران الهی نسبت دهیم! و چگونه چنین کتاب هایی را وحی آسمانی بدانیم!


نتیجه بحث اینکه :


« هر چند دین یهود و نصاری اصالت دارد، ولی کتاب فعلی­شان اصالت ندارد. »


پی نوشت:





[1] ) توراتی که الان موجود است به همراه انجیل در یک مجموعه تحت عنوان عهدین چاپ شده است که شامل 39 کتاب از یهود و 27 کتاب از مسیحیت است و در مجموع شامل 66 کتاب است. و علت اینکه آن را مسیحیت چاپ کرده این است که در انجیل حتی در باب 5 آیه 17 و 18 دارد : « تصور می کنید که من از بهر ابطال تورات و رسائل انبیاء آمده ام، خیر از جهت ابطال نه، بلکه به جهت تکمیل آمده ام و به شما راست می گویم و برای آنکه آسمان و زمین زایل نشود یک مهره یا یک نقطه از شریعت به هیچ وجه زایل نخواهد گشت تا آنکه همه آن کامل شود» ونیز در انجیل لوقا باب شانزدهم عدد 17 می گوید : « و آسانتر است آسمان و زمین را زایل شدن از جا تا آنکه نقطه ای از شریعت زائل شود.» لذا طبق این نوشته، مسیحیون معتقد به تورات هستند و از همین جهت تورات و انجیل را با هم چاپ می کنند
[2] ) از تورات و انجیل­هایی که ما داریم و به فارسی ترجمه شده است صفحه 330 و 331

[3] ) در یک انجیل عیسی را خدا می داند، در دیگری پسر خدا، در انجیل بعدی پسر یوسف نجّار و امثال اینها زیاداست. و بطور اصولی اگر قرار بود یکی باشد پس چرا چهار انجیل وجود دارد و اگر یکی را صحیح بدانیم این سؤال ایجاد می شود که چرا دیگری صحیح نباشد؟!

تتمه بحث پیرامون پاک یا نجس بودن اهل کتاب گفته شد ، عده­ ای از فقها آنها را پاک می دانند و نجاست آنها را، سیاسی می­دانند و کفته می­شود این به خاطر این است که ارتباط مسلمین با آنان قطع شود تا مسلمانان از خط تأثیرات منفی اهل کتاب محفوظ بمانند. تعدادی از مراجع هم آنها را نجس می­دانند و هر دو گروه برای نظر خودشان به قرآن استناد کرده ­اند.

﴿وَ طَعامُ الَّذینَ اُوتُوا الکِتابَ حِلٌّ لَکُم﴾[1]
این آیه می­فرماید: طعام کسانی که اهل کتاب هستند، برای شما حلال است.
در این آیه، بین مجتهدین در مورد معنای طعام اختلاف است بعضی می­گویند یهود و نصاری اگر نجس هم باشند، گندم و جو آنها نجس نیست و عده­ای هم می­گویند « ما یُطعِِمُ بِه » که شامل چیزهای دیگر مثل غذاهای پخته و دیگر غذاها هم می­شود، نیز نجس نمی­باشد.
البته این اختلاف در مورد یهود و نصاری، اختلاف اجتهادی است. یعنی حقیقت آنطور که باید و شاید برای ما واضح نیست، لذا برای تحقیق پیرامون این مطلب، کتابی به نام « منابع فقه» نوشته محمدتقی جعفری که دارای چند موضوع است معرفی می­شود که یکی از آن موضوعات مربوط به اهل کتاب است و ایشان روایات مربوط به این موضوع را در آنجا جمع آوری کرده ­اند، منتهی صادر کردن فتوی به عهده مجتهد است [2]

اجتهاد و اجتهاد در مقابل نص :

چون روایات مختلف است، در اجتهاد هم، فتواها مختلف شده است، اینجا بر مجتهدین هم نمی­توان خرده گرفت؛ چون مجتهد زحمت کشیده و تشخیص او چنین بوده است و در علم اصول هم داریم که « للمصیب اجران و للمخطیء اجرٌ واحد »[4] در اینجا لازم به ذکر است اینکه ، اهل سنت مقام پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را درحد یک مجتهد پایین می­آورند و دیگران را در مقابل پیامبر(صلی الله علیه وآله) قرار می­دهند و می­گویند : «پیامبر هم اجتهاد کرده است و شخص دیگر هم اجتهاد کرده، پس هر کدام نظری داشته­اند» که این مخالف نظر شیعه می­باشد و هرچند اگر کمی بررسی کنیم، از خود عامه کسانی هستند که به خلاف این مطلب اعتراف کرده­اند. به­طور مثال، فخر رازی در چندین جا در تفسیر خودش می­نویسد: به هیچ وجه پیغمبر (صلّی الله علیه و آله وسلّم) اجتهاد نکرده­اند و هر چه گفته­اند وحی بوده­است و این به طور دقیق عقیده شیعه است.

نظر شیعه این است که وحی بر دو قسم است :

1ـ وحی قرآنی: وحی قرآنی همین قرآن است و به اعتقاد ما این قرآن در زمان پیغمبر اسـلام ( صلی­الله علیه و آله و سلم )تنظیم شده ­است و ائمه اطهار (علیهم السلام) در زمان خودشان به همین قرآن استناد و استشهاد کرده­اند.

2ـ وحی غیر قرآنی: یعنی قسمتی از وحی که در قرآن نیامده و پیامبر(صلی­الله علیه و آله و سلم) در موارد مختلف و به مناسبت­های مختلف، آن را برای مردم نقل ­کرده­ اند. لذا بعضی مانند مرحوم سید شریف الدین، سخنان افرادی را که در مقابل سخن پیامبر(صلی­الله علیه و آله و سلم) مطلبی گفته ­اند ، اجتهاد در مقابل نص می­دانند. چون کلام پیامبر(صلی­الله علیه و آله و سلم) نیز همانند وحی است. به طور مثال از کلام­های قطعی پیامبر حدیث ثقلین است [5].

در این حدیث ثَقَلین که شک و شبهه­ای در آن نیست و مورد قبول شیعه و سنی است، حضرت فرموده ­اند:


« اِنی تارکٌ فیکم الثَقَلین کتابَ الله و عِترتی ، لَن یَفتَرِقا حتی یَردا عَلَیَّ الحوض ، ما اِن تَمسکتم بهما ، لَن تَضلّوا ابداً »[6].

توجه به چند نکته در این حدیث لازم است. اول اینکه « لَن » نفی ابد است ومعنایش این­است که اینها هرگز از هم جدا نمی­شوند. دیگر اینکه شاید اگر صد مورد این حدیث نقل شده، یک مورد آن به جای کلمه عترتی واژه سنتی دارد و به هر حال سنتی هم با کمی دقت به همان عترتی بر می­گردد.
نکته دیگر که همان کلام سوره توبه است، از اینجا بدست می­آید که می­فرماید: ﴿کُونُوا مَعَ الصادِقینَ﴾[7]یعنی همچنان که تا روز قیامت باید با قرآن باشید، با صادقین نیز باشید.
و اینجا « کونوا من الصادقین » نیست و نمی­فرماید از صادقین باشید ، چون احدی نمی­تواند از صادقین کامل باشد[8] . پس اگر کسی در مقابل وحی یعنی قرآن یا کلام پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم) ایستاد و گفت : « مُتعَتانِ کانَتا مُحَلَّلتان فِی عهدِ رسول الله و اَنَا اُحَرِمّهُما »[9] تا آنجا که به عبد الله پسر عمر می­گویند : متعه حرام است یا حلال می­گوید حلال می­گویند پدرت حرام کرده، می­گوید: مگر هر چیز که پدرم حرام کند حرام می­شود و از عالم سنی دیگر در مورد متعه می­پرسند، می­گوید حلال است، می­گویند طبق چه سندی ؛ می­گوید : «طبق قول عمر که میگوید « متعتان محللتان کانتا فی عهد رسول الله ... حـلالاً » و عمر می­گوید من حرام کرده ­ام ، پس در زمان رسول الله (صلّی الله علی و آله وسلّم) حلال بوده است» به این می­گویند اجتهاد در مقابل نص، هر چند که اجتهادی هم در کار نبوده ­است.

توحید و شرک در طاعت در قرآن

شیطان در روز قیامت پیدا می­شود و می­گوید: ﴿ اِنّ اللهَ وَعَدَکُم وَعدَ الحَقّ و وَعَدَئکُم فَاَخلَفتُکُم .[10]

خدا به شما وعده حق داد و من هم شما را وعده دادم، ولی خلف وعده کردم، چرا مرا ملامت می­کنید، خودتان را ملامت کنید! نه من می­توانم شما را نجات دهم و نه شما می­توانید من را نجات دهید، اما این را بدانید که شما مشرک هستید ولی من مشرک نیستم و من بیزارم از آن شرکی که برای خدا قائل شدید!



در تفسیر این آیه، برای شخصی سوال پیش آمد و پیش امام صادق (علیه­السلام) رفت، ایشان فرمودند: این شرک اطاعتی است. شرک اطاعتی یعنی اینکه مردم فقط باید از خدا اطاعت کنند و اگر از غیر خدا هم اطاعت می­کنند باید طبق دستور خدا باشد. این مردم آمدند در اطاعت، شیطان را شریک خدا قرار دادند و شیطان هم می­گوید من شریک خدا نیستم .
در جای دیگر جابربن عبدالله انصاری پیش پیغمبر (صلّی الله علی و آله وسلّم) آمده و می­گویـد :

« یـا رسول الله این آیـه را من نمی­فهمم که می­فرماید: ﴿یَایُهَا الّذِینَ ءَامَنُوا اَطیعُوا اللهَ وَ اَطیعُوا الرَسُولَ وَ اُولِی الاَمرِ مِنکُم﴾[11]. حضرت فرمودند کدام قسمت را نفهمیدی ؟! گفت : خدا و رسول که مشخّص است، ولی اولی الامر چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: « هُم خلفائی» اینها جانشینان من هستند، اولین آنها علی بن ابیطالب(علیه السلام) است و به ترتیب تا امام زمان (علیه السلام) شمردند و فرمودند ایشان غایب می­شوند تا حدی که عده­ ای از عقیده خود بر می­گردند و ... »

عَنِ الصادق ِجَعفَر بنِ مُحَمَّد عَن اَبیهِ عَن جَدِّه عَن عَلِّی عَلَیهِ السَلام قالَ ، قالَ رَسُولُ اللهِ صَلّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم : اَلاَئِمَّهُ بَعدی اِثنا عَشَر اوَلهُمُ عَلُّی بنَ اَبی طالِب وَ آخِرُ هُم القائِم هُم خُلَفائی وَ اَوصِیائی وَ اَولِیایی وَ حُجَّهُ اللهِ عَلی اُمَّتی بَعدِی ، اَلمُقِّرُ بِهِم ُمومِنٌ وَ المُنکِرُ لَهُم کافِرٌ.[12]

نتیجه اینکه ما پیامبران را مثل افراد عادی نمی­دانیم چون در عین حالی که بشرند، ولی بشری هستند که طبق آیه ﴿قُل اِنَّما اَنَا بَشَرٌ مِثلُکُم یوُحی اِلیَّ﴾ [13] و نزول وحی ، پیامبر(صلی ­الله علیه و آله و سلم) را ممتاز کرده­ است و البته همین نزول وحی اختصاصی به پیامبر اکرم(صلی­الله علیه و آله و سلم) دارد ولی نزول ملائکه در مورد ائمه اطهار علیهم السلام وجود دارد. چون امام علی(علیه السلام) باب علم پیامبر(صلی­الله علیه و آله و سلم) است و همچنین ائمه دیگر، نیز وارث علم پیامبرند و لذا در قرآن ﴿ تَنَزَّلُ المَلائِکَهُ وَ الرُوحُ﴾[14] «تَنَزَّلُ» مداومت و استمرار را می­رساند نه به قول اهل سنت که می­گویند یک دفعه نازل شد و تمام شد.

در نهایت اینکه ما ائمه اطهار علیهم السلام را اولواالامر می­دانیم و اطاعتشان را مثل اطاعت خدا واجب و فریضه می­دانیم:
و نتیجه بحث اینکه کتاب خدا را باید به قرآن و عترت تفسیر کرد « کتاب الله و عترتی » نه چیز دیگر.