موضوع: فصل اوّل: گناه‏ و اقسام آن‏

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:
«اياك و الاصرار فانه من اكبر الكبائر و اعظم الجرائم» «1»

«از اصرار بر گناه بپرهيز، چرا كه از بزرگترين جرايم است.»

از گناهان كوچك غافل نشويم‏

امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله همراه ياران (در سفرى) در سرزمين بى آب و علفى فرود آمد، به يارانش فرمود: «ائتوابحطب»، «هيزم بياوريد» كه از آن آتش روشن كنيم تا غذا بپزيم.
ياران عرض كردند: اينجا سرزمين خشكى است و هيچگونه هيزم در آن نيست!.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «برويد هر كدام هر مقدار مى‏توانيد جمع كنيد» آنها رفتند و هر يك مختصرى هيزم يا چوب خشكيده‏اى با خود آورد و همه را در پيش روى پيامبر صلى الله عليه و آله روى هم ريختند، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«هكذا تجتمع الذنوب» «اين‏گونه گناهان، روى هم انباشته مى‏شوند»، سپس فرمود:
«ايّاكم و الُمحقّرات من الذّنوب ...» «2»

«از گناهان كوچك بپرهيزيد كه همه آنها جمع و ثبت مى‏گردد.»
امام صادق عليه السلام فرمود:
«لا صَغيرة مع الاصرار» «3»

«در صورت اصرار، گناه صغيره‏اى نباشد.»
__________________________________________________
(1). غررالحكم، ج 1 ص 151
(2). كافى، ج 2 ص 288
(3). بحار، ج 8 ص 351

2- كوچك شمردن گناه‏

كوچك شمردن گناه، آن را به گناه بزرگ تبديل مى‏كند، براى روشن شدن موضوع، به اين مثال توجه كنيد:
اگر كسى سنگى به سوى ما پرتاب كند، ولى بعداً پشيمان شده و عذرخواهى كند، ممكن است او را ببخشيم، ولى اگر سنگ‏ريزه‏اى به ما بزند، و در مقابلِ اعتراض بگويد: اين كه چيزى نيست، بى‏خيالش. او را نمى‏بخشيم، زيرا اين كار، از روح استكبارى او پرده برمى‏دارد و بيانگر آن است كه او گناهش را كوچك مى‏شمرد. به اين روايات توجه كنيد:

1- امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود:
«من الذّنوب التّى لا يغفر ليتنى لا أُؤاخَذُ الّا بهذا» «1»

«از گناهان نابخشودنى اين است كه انسان بگويد: كاش مرا به غير از اين گناه مجازات نكنند.»
يعنى آن گناهِ مورد اشاره را كوچك بشمرد.

2- اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:
«أشدّ الذّنوب ما استَهان به صاحبه» «2»

«بدترين گناهان، آن است كه صاحبش آن را كوچك بشمرد.»

3- امام صادق عليه السلام فرمود:
«از گناه حقير و ريز، بپرهيز (سبك مشمار) كه آمرزيده نشود.»
عرض كردم: گناهان حقير چيست!؟ فرمود آن است كه:
«الرّجل يَذنب فيَقول طُوبى‏ لى‏ لو لم يَكن لى‏ غير ذلك» «3»

«كسى گناه كند و بگويد خوشا به حال من اگر غير از اين گناه نداشتم.»

4- حضرت سجاد عليه السلام در ضمن دعا، به خدا عرض مى‏كند:
«الّلهم اعُوذُ بِكَ مِن ... الاصرارِ عَلى المَأثَم و استِصغار المَعصيَة» «4»

«پروردگارا! به تو پناه مى‏برم از اصرار بر گناهان، و كوچك شمردن گناه.»

__________________________________________________
(1). تحف العقول، ص 487
(2). نهج البلاغه، حكمت 348، غرر الحكم، ج 1 ص 193
(3). كافى، ج 2 ص 287
(4). صحيفه‏ى سجاديه، دعاى هشتم‏

3- اظهار خوشحالى هنگام گناه‏

لذت بردن از گناه و شادمانى هنگام انجام گناه، از امورى است كه گناه را بزرگ مى‏كند و موجب كيفر بيشتر مى‏شود. در اينجا به چند روايت توجه كنيد:

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:
«شر الاشرار من تبهّج بالشر» «1»

«بدترين بدها كسى است كه به انجام بدى خوشحال گردد.»
و نيز فرمود:
«مَن تَلذّذ بمعاصِى الله ذُلّ» «2»

«كسى كه از انجام گناه، لذت ببرد خداوند ذلّت را به جاى آن لذّت به او مى‏رساند.»
امام سجاد عليه السلام فرمود:
«إيّاك و ابتهاج الذّنب فانّه أعظم من ركوبه» «3»

«از شاد شدن هنگام گناه بپرهيز، كه اين شادى بزرگتر از انجام خود گناه است.»
و نيز فرمود:
«حلاوة المعصية يفسدها اليم العقوبة» «4»

«عذاب دردناك گناه شيرينى آن را تباه مى‏سازد.»
و از سخنان امام سجاد عليه السلام است:
«لا خير فى لذّة من بعدها النّار» «5»

«در لذتى كه بعد از آن آتش دوزخ است خيرى نيست.»
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«من اذنب ذنبا و هو ضاحك دخل النار و هو باك» «6»

«كسى كه گناه كند و در آن حال خندان باشد وارد آتش دوزخ مى‏شود در حالى كه گريان است.»
__________________________________________________

(1). غرر الحكم، ج 1 ص 446
(2). فهرست غرر، ص 130
(3). بحار، ج 78 ص 159
(4). بحار، ج 78 ص 159
(5). بحار، ج 78 ص 159
(6). مشكاة الانوار، ص 394، وسائل الشيعه، ج 11 ص 168

4- گناه از روى طغيان‏

يكى ديگر از امورى كه موجب تبديل گناه كوچك به گناه بزرگ مى‏شود، طغيان و سركشى در انجام گناه است؛
«امّا مَن طَغى وَ اثَر الحَياة الدّنيا فَانّ الجَحِيمَ هِىَ المَأوى» «1»

«و اما آنها كه طغيان كردند و زندگى دنيا را مقدم شمردند، بى‏گمان جايگاهشان دوزخ است.»

5- مغرور شدن به مهلت الهى‏

ديگر از امورى كه گناه كوچك را به گناه بزرگ تبديل مى‏كند، آن است كه گنهكار مهلت خدا و مجازات نكردن سريع او را دليل رضايت خدا بداند و يا خود را محبوب خدا بداند؛
«و يقولون فى انفسهم لولا يعذّبنا اللّه بما نقول حسبهم جهنّم يصلونها فَبِئسَ المَصير» «2»

«گناهكاران در دل مى‏گويند: چرا خدواند مارا به خاطر گناهانمان عذاب نمى‏كند؟ جهنم براى آنها كافى است، وارد آن مى‏شوند و بد جايگاهى است.»
وعده عذاب جهنم براى چنين افرادى، دليل آن است كه گناه افرادى كه مغرور به عدم مجازات سريع خداوند هستند، گناه كبيره است.

__________________________________________________
(1). نازعات/ 37- 39
(2). مجادله/ 8

6- تجاهر به گناه‏

آشكار نمودن گناه نيز، گناه صغيره را تبديل به گناه كبيره مى‏كند، شايد از اين نظر كه آشكار نمودن گناه حاكى از تجرّى و بى‏باكى بيشتر گنهكار است، و موجب آلوده كردن جامعه، و عادى نمودن گناه مى‏گردد.

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:
«ايّاك و المجاهرة بالفُجور فانّه من اشدّ المآثم» «2»

«از آشكار نمودن گناهان بپرهيز، كه آن از سخت‏ترين گناهان است.»
و حضرت رضا عليه السلام فرمود:
«المستتر بالحسنة يعدل سبعين حسنة و المذيع بالسيّئة مخذول» «3»

«پاداش پنهان كننده كردار نيك، معادل هفتار كار نيك است، و آشكار كننده گناه، خوار مى‏باشد.»

7- گناه شخصيت‏ها

گناه آنان كه در جامعه، داراى موقعيت خاص هستند، با گناه ديگران يكسان نيست، و چه بسا گناه صغيره آنها، حكم گناه كبيره را داشته باشد، زيرا گناه آنها داراى دو بعد است: بعد فردى و بعد اجتماعى.

گناه شخصيت‏ها و بزرگان از نظر بعد اجتماعى مى‏تواند زمينه‏ى اغوا و انحراف جامعه و موجب سستى دين مردم شود.
بر همين اساس، حساب خداوند با بزرگان و شخصيت ها، غير از حساب او با ديگران است.

__________________________________________________
(1). مجادله/ 8
(2). غررالحكم، ج 1 ص 151
(3). مشكاة الانوار، ص 394، كافى، ج 2 ص 428

گناه بزرگان از ديدگاه قرآن‏

در آيه 44 تا 48 سوره حاقهّ مى‏خوانيم:
«و لو تَقَوّلَ علينا بعض الاقاويل. لَاخَذنا منِه بِالَيمين. ثمّ لَقطعنا مِنه الوَتين. فَما مِنكم مِن احد حاجِزين.»
«و اگر او (پيامبر) سخن دروغ بر ما مى‏بست، ما او را با قدرت مى‏گرفتيم، سپس رگ قلبش (يعنى شاهرگش) را قطع مى‏كرديم، و احدى از شما نمى‏توانست مانع شود و از او حمايت كند.»

در قرآن افراد بدعت‏گذار و تحريف‏گر بسيارى مطرح شده‏اند اما خدا درباره‏ى هيچكدام از آنها اين گونه سخن نگفت كه: «رگ گردنت را مى‏زنيم» ولى به پيامبر صلى الله عليه و آله به خاطر عصمت و مقام علم و آگاهيش چنين‏ مى‏فرمايد، زيرا او شخص بزرگى است كه گناهش نيز بسيار بزرگ است.

بنابراين آنان كه داراى شخصيت علمى و دينى هستند و انتسابشان به دستگاه دين بيشتر است، مسئوليت بيشترى دارند.

مَثَل دانشمند غير متعهّد در قرآن‏
در قرآن دانشمندان بى عمل به الاغ و سگ، تشبيه شده‏اند.
در مورد بلعم باعورا دانشمند گنهكار مى‏خوانيم:
«فَمَثله كَمَثل الكَلبِ ان تَحمِل عَلَيه يَلهَث او تَترُكه يَلهَث» «1»

«مثال او همانند سگ (هار) است كه اگر به او حمله كنى دهانش را باز و زبانش را از دهانش بيرون مى‏آورد، و اگر او را به حال خود واگذارى، باز همين كار را مى‏كند. (آنچنان تشنه‏ى دنيا است كه هميشه دهانش باز است).»

و در آيه‏ى 5 سوره‏ى جمعه مى‏خوانيم:
«مَثَل الَّذينَ حُمِّلُوا التّوراةِ ثمّ لم يَحمِلوها كَمَثل الحِمارِ يَحمل اسفاراً»
«مثال كسانى كه به دستورات تورات، تكليف شدند، ولى حق آن را ادا ننمودند، همانند مثال الاغى است كه كتاب‏هايى با خود حمل كند (و از كتاب‏ها بهره‏اى نبرد جز سنگينى بار آن!).»

در آيه‏ى 30 سوره‏ى احزاب مى‏خوانيم:
«يا نِساءَ النّبى مَن يَاتِ مِنكُنّ بِفاحِشَة مُبيِّنَة يُضاعَف لَها العَذاب ضِعفَين»
«اى همسران پيامبر هر كدام از شما گناه آشكارى مرتكب شود، عذاب او دو برابر است.»
__________________________________________________
(1). اعراف/ 176

همسران پيامبر به خاطر اينكه در جامعه داراى موقعيت خاصى بودند گناه آنها كيفر مضاعف داشت.
مراد از «گناه آشكار» آنها، شايد اشاره به اثر اجتماعى آن گناه باشد، كه به همين خاطر كيفرِ چند برابر دارند.

بر همين اساس روايت شده شخصى به امام سجاد عليه السلام عرض كرد:
«انكم اهلبيت مغفور له»
«شما از خاندانى هستيد كه مشمول آمرزش خداوند مى‏باشيد.»
آن حضرت با شنيدن اين سخن خشمگين شد و در پاسخ فرمود:
«آنگونه كه تو مى‏گويى نيست، ما در مورد نيكوكاران خود، دو پاداش و در مورد گنهكاران خود، دو كيفر قايل هستيم.»
سپس آيه 30 و 31 احزاب را تلاوت فرمودند. «1»

گناه بزرگان از ديدگاه روايات‏

1- امام صادق عليه السلام در ضمن گفتارى فرمود:
«يغفر للجاهل سبعون ذنباً قبل ان يغفر للعالم ذنب واحد» «2»

«هفتاد گناه از جاهل، بخشيده مى‏شود قبل از آنكه يك گناه از عالم، بخشيده گردد.»

2- رسول اكرم صلى الله عليه و آله در ضمن گفتارى فرمود:
«اگر عالمان دين و زمامداران، فاسد شدند، مردم نيز فاسد مى‏شوند.» «3»
__________________________________________________
(1). مجمع البيان، ج 8 ص 354
(2). كافى، ج 1 ص 47
(3). بحار، چاپ بيروت، ج 74 ص 154

و در سخن ديگر فرمود:
«عوام امت من اصلاح نمى‏شوند مگر با اصلاح خواص امت من!»
شخصى پرسيد: خواص امت چه كسانى هستند؟. فرمود:
«خواص امتى اربعة: الملوك و العلماء و العباد و التجار»
خواص امت من چهار دسته‏اند: 1- زمامداران. 2- دانشمندان. 3- عابدان.4- تاجران.

شخصى ديگر پرسيد: چگونه؟ پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«زمامداران چوپانان مردمند، وقتى چوپان گرگ شود، گوسفندان چگونه بچرند؟ و علما طبيبان مردمند، وقتى طبيب بيمار باشد، بيماران را چه كسى درمان كند، بندگانِ عابد خداوند راهنماى مردمند، اگر راهنما گمراه شد، چه كسى راه رونده را هدايت مى‏كند؟ و تاجران امين مردمند، وقتى كه امين خيانت كرد، به چه كسى بايد اطمينان نمود؟» «1»

3- نيز رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
در روز قيامت، خداوند با سه كس سخن نگويد، و به آنها توجه نكند و آنها را پاك نسازد و براى آنها عذاب دردناك است:
«شيخ زان و ملك جبّار و مُقِلّ مُختال» «2»

«پير زناكار، و سلطان جبار و فقير متكبر.»

4- امام صادق عليه السلام به يكى از اصحاب به نام شقرانى فرمود:
«ان الحسن من كل احد حسنٌ و انّه منك احسن لمكانك منّا، و انّ القبيح من كل احد قبيح و انّه منك اقبح» «3»
«اى شقرانى! نيكى از هر شخص نيكو است، ولى از تو كه به ما نسبت دارى نيكوتر است، و زشتى از هر كسى زشت است ولى از تو زشت‏تر.»
__________________________________________________
(1). المواعظ العدديه، ص 125
(2). كافى، ج 2 ص 311
(3). سفينة البحار، ج 1 ص 708

5- اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:
«زَلّةُ العالم تُفسد العَوالِم» «1»

«لغزش عالم، همه‏ى عالم‏ها را تباه مى‏سازد.»
و نيز فرمود:
«زلّة العالم كانكِسار السّفينَة تُغَرق و تُغرقُ معَها غَيرها» «2»

«لغزش عالم همانند شكسته شدن كشتى در دريا است هم خود غرق مى‏شود و هم موجب غرق شدن سرنشينانش مى‏گردد.»
بنابراين گناه مسئولين، چهره‏ها، علما، نهادها، نويسندگان، بزرگان و سادات بيشتر به حساب مى‏آيد.

گناهان كليدى‏

همان گونه كه پيرى و ضعف، زمينه هجوم كسالت و بيمارى‏هاى گوناگون مى‏گردد، گاهى عيب و يا گناهى زمينه و كليد انواع گناهان مى‏شود. مثلًا:

1- حسادت، انسان را به انواع گناهان مانند كارشكنى، تهمت، دروغ و سوء قصدها و ... وادار مى‏كند. امام صادق عليه السلام فرمود:
«ان الحَسَد يَاكُل الايمانَ كَما تَاكُلُ النّار الحَطَب» «3»

«همانگونه كه آتش، هيزم را مى‏بلعد، حسادت ايمان را مى‏بلعد.»
انسان حسود به هر تلاشى كه رقيب خود را بشكند، دست مى‏زند.

__________________________________________________
(1) غررالحكم ج 1 ص 426
(2) غررالحكم ج 1 ص 426
(3) بحار ج 73 ص 255

2- بخل و حرص، بخل سبب ندادن زكات و خمس و ترك انفاق و مى‏شود، به علاوه مردم از بخيل ناراحتند و همين موجب بدگويى‏ها و سوء ظن‏ها مى‏گردد؛

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود:
«البُخلُ جامِع لِمساوِى العُيُوب وَ هُو زمام يقادُ بِه الى كلّ سوء» «1»

«بخل، جامع و گرد آورنده همه‏ى بدى‏ها است، و افسارى است كه همه‏ى بدى‏ها را بسوى خود مى‏كشاند.»
حرص نيز سبب گناهانى مانند: كم فروشى، احتكار، گران فروشى، رشوه خوارى، تملق و انواع بى تقوايى‏ها مى‏شود.

3- دروغ، انسان با دروغ گناهان خود را توجيه مى‏كند و زير پوشش توجيه‏هاى دروغين، صدها گناه ديگر بروز مى‏كند، امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود:
«جُعِلَت الخَبائِثُ كُلّها فى بَيتٍ و جُعِلَ مِفتاحُها الكذب» «2»

«تمام زشتى‏ها در اتاقى قرار داده شده، و كليد آن، دروغ است»
4- خشم و بداخلاقى، عيبى است كه سبب فحش، غيبت، دشمن تراشى و انواع زشتى‏ها مى‏شود، امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود:
«الغضب مفتاح كل شر» «3»

«خشمِ (بى‏كنترل) كليد هر بدى است.»
عيوب و گناهان ديگرى نيز وجود دارند كه زمينه‏ساز گناهان ديگر مى‏شوند، مانند: بدگمانى، حرام خوارى، شراب خورى، ستيزه‏جويى، ترس، تكبر و .... كه براى رعايت اختصار از شرح بيشتر خوددارى شد.

__________________________________________________
(1). بحار، ج 73 ص 307. نهج البلاغه، حكمت 370
(2). بحار، ج 72 ص 262
(3). تحف العقول، ص 581، كافى، ج 2 ص 303 از امام صادق عليه السلام‏