موضوع: دو كتاب برای دو مطالبه رهبر انقلاب

دو كتاب برای دو مطالبه رهبر انقلاب

آقایان دكتر موسی حقانی، معاون پژوهشی مؤسسه‌ی مطالعات تاريخ معاصر و محمد حسین صفارهرندی، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی، مطالعه‌ی دو كتاب «انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب‌های فرانسه و روسیه» و «مشروطه‌شناسی» را پیشنهاد نمودند.

به گزارش دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری، رهبر انقلاب هرازگاه و به مناسبت‌هایی در سخنان‌شان به كتاب‌هایی ارجاع می‌دهند یا در پاره‌ای موارد بدون اینكه از كتابی اسم ببرند، از مخاطبان خود می‌خواهند در موضوعات خاصی مطالعه نمایند. برای نخستین‌بار دو حوزه از این مطالبات را در اقتراحی با دو تن از كارشناسان متخصص، طرح كردیم و از آن‌ها خواستیم كه برای دو موضوع «مقایسه‌ی انقلاب‌های بزرگ» و «شناخت مشروطه» كتاب مطلوب و مناسبی را پیشنهاد بدهند.

كتابی كه هم تازه و خواندنی باشد و هم همانی باشد كه رهبر انقلاب مطالبه كردند. آقایان دكتر موسی حقانی، معاون پژوهشی مؤسسه‌ی مطالعات تاريخ معاصر و محمد حسین صفارهرندی، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی، مطالعه‌ی دو كتاب «انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب‌های فرانسه و روسیه» و «مشروطه‌شناسی» را پیشنهاد نمودند.

بخش اول: مقایسه انقلاب‌های بزرگ

رهبر انقلاب در دیدار شركت‌كنندگان در همایش آسیب‌شناسی انقلاب فرموده‌اند:

«با وجود اين‌كه عليه اين انقلاب، تهاجم‌ها و ضربه‌ها و محاصره‌ها بيش از همه‌ى انقلاب‌هايى كه من مى‌شناسم بوده، آسيب‌پذيرى اين انقلاب، از همه‌ى انقلاب‌هاى بزرگ دنيا به‌مراتب كمتر بوده است. من يادداشت كرده‌ام كه انقلاب‌مان را با سه انقلاب معروف -كه كم‌وبيش شما آقايان مى‌شناسيد- مقايسه كنم؛ البته غير از اين‌ها هم مواردى هست، اما اين سه انقلاب، مهم است. يكى انقلاب كبير فرانسه است -از انقلاب‌هاى دور دست؛ با دويست و خرده‌اى سال فاصله- يكى انقلاب شوروى -در فاصله‌ى تقريباً نزديك به ما- كه يكى از بزرگ‌ترين انقلاب‌هاى قرون اخير است، يكى هم يك انقلاب اسلامى، يعنى انقلاب الجزاير كه حقيقتاً انقلاب بود. آدم نمى‌تواند اين كودتاهايى كه به اسم انقلاب، در آفريقا و آمريكاى لاتين انجام گرفت، واقعاً خيلى انقلاب بداند؛ و الّا من بعضى از اين‌جاهايى كه انقلاب كردند -كشورهاى آفريقايى و غير آفريقايى، موزامبيك، زيمبابوه، يا آن‌چه در هند اتفاق افتاد- ديده‌ام؛ اگر بشود اسم آنها را انقلاب گذاشت!

ما اين‌ها را از نزديك مشاهده كرديم؛ هيچ كدام آن‌چنان خصوصيتى را ندارند كه اصلاً بشود آن‌ها را با انقلاب ما مقايسه كرد. اما اين سه انقلاب، تا حدودى قابل مقايسه‌اند. البته به نظر من مقايسه‌ى اين‌ها هم يك كار بسيار شيرين علمى است؛ چقدر خوب است كه كسانى هم اين كار را بكنند! هم علمى، به معناى جامعه‌شناسى است، هم علمى، به معناى تاريخى است.»

برای پاسخ به این مطالبه‌ی رهبر انقلاب به سراغ آقای محمدحسین صفارهرندی رفتیم. او كتاب «انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب‌های فرانسه و روسیه» را پیشنهاد می‌دهد.

او می‌گوید: این كتاب نوشته‌ی دكتر منوچهر محمدی و از انتشارات دفتر نشر معارف است. آقای دكتر محمدی از جمله افرادی است كه در حوزه‌ی تاریخ معاصر كار تطبیقی كرده است. در همه‌ی انقلاب‌ها اتفاقاتی می‌افتد كه مشابه آن را می‌توان در انقلاب‌های دیگر هم سراغ گرفت. مثلاً این‌كه افراد تا مقطعی با انقلاب همراه هستند و در مقطعی دیگر از آن جدا می‌شوند. یا نیروهایی كه با انقلاب درگیر می‌شوند، گاهی خاستگاه‌های درگیری‌شان تكرارشونده است. لذا تجربه‌ی این انقلاب‌ها به درد انقلاب بعدی می‌خورد.

آن‌چه در انقلاب فرانسه رخ داد، برای ما از آن جهت عبرت‌آموز است كه این انقلاب با همه‌ی عظمتش -كه معروف به انقلاب كبیر شده- حوادثی را پس از پیروزی تجربه كرد كه شنیدنش برای بسیاری افراد ناآشنا به تاریخ فرانسه جذاب و حیرت‌آور است. این انقلاب چند بار دست به دست شد؛ ابتدا به دست ضد انقلاب افتاد و انقلابیون اعدام شدند، نظام جمهوری براندازی و دوباره نظام پادشاهی برپا شد. دوباره پس از سقوط ناپلئون، دوباره جمهوری جدید شكل گرفت.

انقلاب فرانسه صد سال پس از خاستگاه آغازینش دائم در تلاطم و تغییر بود و به نظر من دانستن این موارد برای برانگیختن روح قدردانی نسبت به انقلاب اسلامی مفید است كه به لطف خداوند و با گذشت ۳۵ سال، ما همچنان آهنگ یگانه‌ای را از آن شنیده‌ایم. تحركات ضد انقلابی در برابر چنین انقلابی راه به جایی نبرده و ان‌شاءالله در آینده هم نخواهد برد. بنابراین با توجه به آن‌چه گذشت، مطالعه‌ی یك كار تطبیقی مانند این كتاب می‌تواند برای مخاطبان مفید و مؤثر باشد.

بخش دوم: شناخت مشروطه

رهبر انقلاب در دیدار مسئولان صدا و سیما فرموده‌اند:

«يكى از چيزهايى كه انسان از رسانه توقّع دارد اين است كه از حوادث گذشته براى توضيح تهديدهاى آينده و حوادثِ در شرف تكوين استفاده كند و مردم را نسبت به آنها حسّاس نمايد. قضاياى جوامع انسانى و جهانى حقيقتاً مشابهند؛ چون با همه‌ى تغييرى كه در وضع زندگى انسان‌ها به‌وجود مى‌آيد، عوامل تأثيرگذار حقيقى در زندگى انسان‌ها هميشه چيزهاى معيّنى است. «سنّت‌اللَّه» كه در قرآن مى‌بينيد، همين است. «و لن تجد لسنّة اللَّه تبديلاً و لن تجد لسنّة اللَّه تحويلاً» همين‌هاست؛ يعنى سنّت‌هايى وجود دارد و تبديل‌ها و تحوّل‌هايى به‌وجود مى‌آيد. مثلاً امروز قضاياى مشروطه براى ما كاملاً قابل درس‌گيرى و درس‌آموزى است. چون بنده در برهه‌اى از سال‌هاى زندگى‌ام با مسائل و قضاياى مشروطه خيلى اُنس داشته‌ام و كتاب‌ها و گزارش‌هاى متعدّد را نگاه مى‌كردم، امروز كه نگاه مى‌كنم، مى‌بينم اين قضايا و حوادث خيلى به هم نزديك است.»

دكتر موسی حقانی، از كارشناسان تاریخ معاصر ایران، برای شناخت بهتر از مشروطه، كتاب «مشروطه‌شناسی» را پیشنهاد می‌دهد.

او می‌گوید: كتاب مشروطه‌شناسی اثر دكتر موسی نجفی در واقع یك شناخت تاریخی تحلیلی از نهضت‌های تاریخ معاصر ایران ارائه می‌كند. عنوان این كتاب مشروطه‌شناسی است، اما زمینه‌های مشروطه را هم مورد برسی قرار می‌دهد؛ زمینه‌هایی همچون نهضت تحریم تنباكو، جریان‌های اصلاحی عصر نادری یا اقدامات مرحوم جمال‌الدین اسدآبادی. این كتاب همچنین دوران پس از مشروطه را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ مثل اقدامات شهید مدرس برای بازگرداندن مشروطه به مسیر اصلی. نكته‌ی مهم این كتاب كه می‌تواند راهگشای افراد كمترآشنا با مشروطیت باشد، معرفی برخی شخصیت‌های مشروطه‌طلب و دیدگاه‌های ایشان است؛ نظیر مرحوم میرزای نایینی، مرحوم حاج‌آقا نور‌الله اصفهانی یا مرحوم شیخ فضل‌الله نوری.

نگارنده می‌كوشد كه این‌ اشخاص و به‌ویژه حاج‌آقا نور‌الله و مرحوم نایینی را از طریق رساله‌هایشان معرفی كند. هرچند كه نگاه تاریخ‌نگاری به معنی ذكر وقایع بر این كتاب حاكم نیست و بیشتر به تحلیل جریان‌ها پرداخته است، اما خواننده را با جریانات درگیر در مشروطه آشنا می‌كند و با نوع نگاه آنها به مشروطه و طرح مسائل و آراء آنها آشنا می‌سازد.

رویكرد دیگر این كتاب كه از محاسن آن هم هست، توجه به تمدن اسلامی است. نگارنده مشروطه را به عنوان یك گام از مسیر احیای تمدن اسلامی می‌داند. البته اگرچه مشروطه در این راه موفق نبود، ولی زمینه‌ی بسیاری تحولات را در ایران فراهم كرد.
-پایان-