سوره بيّنه [98]

[امیرحسین]

سوره بيّنه [98]

اين سوره در «مدينه» نازل شده و داراى 8 آيه است‏.

محتوا و فضيلت سوره:
اين سوره اشاره به رسالت جهانى پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و آميخته بودن آن با دلائل و نشانه‏هاى روشن مى‏كند.

و در بخش ديگرى از اين سوره موضعگيريهاى مختلف اهل كتاب و مشركان را در برابر اسلام مشخص مى‏كند كه آن گروه كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند بهترين مخلوقاتند، و آن گروه كه راه كفر و شرك و گناه پيش گرفتند بدترين مخلوقات محسوب مى‏شوند.

اين سوره داراى نامهاى متعددى است كه به تناسب الفاظ آن انتخاب شده، اما از همه معروفتر سوره «بيّنة» و «لم يكن» و «قيّمة» است.

در فضيلت تلاوت اين سوره از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله چنين نقل شده: «اگر مردم مى‏دانستند اين سوره چه بركاتى دارد خانواده و اموال را رها كرده، به فرا گرفتن آن مى‏پرداختند»! مردى از قبيله «خزاعه» عرض كرد: اى رسول خدا! تلاوت آن چه اجر و پاداشى دارد؟

فرمود: «هيچ منافقى آن را قرائت نمى‏كند، و نه كسانى كه شك و ترديد در دلشان است، به خدا سوگند فرشتگان مقرب از آن روز كه آسمانها و زمين آفريده شده است آن را مى‏خوانند، و لحظه‏اى در تلاوت آن سستى نمى‏كنند، هر كس آن را در شب بخواند خداوند فرشتگانى را مأمور مى‏كند كه دين و دنياى او را حفظ كنند، و آمرزش و رحمت براى او بطلبند، و اگر در روز بخواند به اندازه آنچه روز آن را روشن مى‏كند و شب آن را تاريك مى‏سازد ثواب به او مى‏دهند».

[امیرحسین]

بسم الله الرحمن الرحيم به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

(آيه 1)- در آغاز سوره به وضع اهل كتاب (يهود و نصارى) و مشركان عرب قبل از ظهور اسلام پرداخته، مى‏گويد: «كافران از اهل كتاب و مشركان (مى‏گفتند:) دست از آيين خود بر نمى‏دارند تا دليل روشنى براى آنها بيايد» (لم يكن الذين كفروا من اهل الكتاب و المشركين منفكين حتى تأتيهم البينة).

(آيه 2)- «پيامبرى از سوى خدا (بيايد) كه صحيفه‏هاى پاكى را (بر آنها) بخواند» (رسول من الله يتلوا صحفا مطهرة). مطهر از شرك و دروغ و دخالت شياطين جن و انس.

(آيه 3)- صحيفه‏هائى كه «در آن نوشته‏هاى صحيح و پرارزشى باشد» ولى هنگامى كه آمد ايمان نياوردند مانند اهل كتاب! (فيها كتب قيمة).

(آيه 4)- آرى! آنها قبل از ظهور پيغمبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله چنين ادعائى را داشتند، ولى بعد از ظهور او و نزول كتاب آسمانيش صحنه عوض شد، و آنها در دين خدا اختلاف كردند «و اهل كتاب اختلاف نكردند مگر بعد از آنكه دليل روشن (و پيامبر راستين و آشكار) براى آنها آمد» (و ما تفرق الذين اوتوا الكتاب الا من بعد ما جاءتهم البينة).

آيه فوق شبيه چيزى است كه در سوره بقره آيه 89 آمده است: «هنگامى كه از طرف خداوند كتابى براى آنها آمد كه موافق نشانه‏هائى بود كه با خود داشتند، و پيش از آن به خود نويد فتح مى‏دادند، هنگامى كه اين كتاب و پيامبرى را كه از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافران باد»!

مى‏دانيم اهل كتاب انتظار چنين ظهورى را داشتند، و قاعدتا مشركان عرب كه اهل كتاب را از خود عالمتر و آگاهتر مى‏دانستند نيز در اين برنامه با آنها همصدا بودند. ولى بعد از تحقق آرزوهايشان مسير خود را تغيير دادند و به صف مخالفان پيوستند.

[امیرحسین]

(آيه 5)- سپس «اهل كتاب» و به تبع آنها «مشركان» را مورد ملامت قرار داده، مى‏گويد: چرا در اين آيين جديد اختلاف كردند، بعضى مؤمن و بعضى كافر شدند در حالى كه در اين آيين «دستورى به آنها داده نشده بود جز اين كه خدا را بپرستند در حالى كه دين خود را براى او خالص كنند و از شرك به توحيد بازگردند نماز را بر پا دارند و زكات را بپردازند» (و ما امروا الا ليعبدوا الله مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلاة و يؤتوا الزكاة).

سپس مى‏افزايد: «و اين است آيين مستقيم و پايدار» (و ذلك دين القيمة).

منظور از «و ما امروا» اين است كه در آيين اسلام دستورى جز توحيد خالص و نماز و زكات و مانند آن نيامده، و اينها امورى هستند شناخته شده، چرا از قبول آن سرباز مى‏زنند و در پذيرش آن اختلاف مى‏كنند؟

منظور از «دين» مجموعه دين و شريعت است، يعنى آنها مأمور شده بودند كه خدا را پرستش كنند و دين و آيين خود را در تمام جهات خالص گردانند.

جمله «و ذلك دين القيمة» اشاره به آن است كه اين اصول يعنى توحيد خالص و نماز (توجه به خالق) و زكات (توجه به خلق) از اصول ثابت و پا بر جاى همه اديان است، بلكه مى‏توان گفت: اينها در متن فطرت آدمى قرار دارد.

زيرا از يكسو سرنوشت انسان بر مسأله توحيد است، و از سوى ديگر فطرتش او را دعوت به شكر منعم و معرفت و شناخت او مى‏كند، و از سوى سوم روح اجتماعى و مدنيت انسان او را به سوى كمك محرومان فرا مى‏خواند.

[امیرحسین]

(آيه 6)- بهترين و بدترين مخلوقات! در آيات گذشته آمده بود كه كفار اهل كتاب و مشركان در انتظار اين بودند كه دليل روشنى از سوى خداوند سراغ آنها بيايد.

در اينجا به دو گروه «كافران» و «مؤمنان» در برابر اين دعوت الهى، و سر انجام كار هر يك از آنها اشاره مى‏كند.
نخست مى‏فرمايد: «كافران از اهل كتاب و مشركان (به اين آيين جديد) در آتش دوزخند، جاودانه در آن مى‏مانند، آنها بدترين مخلوقاتند»! (ان الذين كفروا من اهل الكتاب و المشركين فى نار جهنم خالدين فيها اولئك هم شر البرية).

تعبير «اولئك هم شر البرية» (آنها بدترين مخلوقاتند) تعبير تكان دهنده‏اى است كه نشان مى‏دهد در ميان تمام جنبندگان و غير جنبندگان موجودى مطرودتر از كسانى كه بعد از وضوح حق و اتمام حجت راه راست را رها كرده در ضلالت گام مى‏نهند يافت نمى‏شود.

مقدم داشتن «اهل كتاب» بر «مشركان» در اين آيه نيز ممكن است به خاطر اين باشد كه آنها داراى كتاب آسمانى و علما و دانشمندان بودند و نشانه‏هاى پيغمبر اسلام در كتب آنها صريحا آمده بود، بنابر اين مخالفت آنها زشت‏تر و بدتر بود.

(آيه 7)- در اين آيه به گروه دوم كه نقطه مقابل آنها هستند و در قوس صعودى قرار دارند اشاره كرده، مى‏فرمايد: «كسانى كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند بهترين مخلوقات خدا هستند» (ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هم خير البرية).

تعبير «اولئك هم خير البرية» به خوبى نشان مى‏دهد كه انسانهاى مؤمن و صالح العمل حتى از فرشتگان برتر و بالاترند، چرا كه آيه مطلق است، و هيچ استثنائى در آن نيست، آيات ديگر قرآن مانند آيه 70 سوره اسراء نيز گواه بر اين معنى مى‏باشد.

[امیرحسین]

(آيه 8)- سپس پاداش آنها را در چند جمله كوتاه چنين بيان مى‏كند:
«پاداش آنها نزد پروردگارشان باغهاى بهشت جاويدان است كه نهرها از زير درختانش جارى است (در حالى كه) هميشه در آن مى‏مانند» (جزاؤهم عند ربهم جنات عدن تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها ابدا).

«هم خدا از آنها خشنود است و (هم) آنها از خدا خشنودند» (رضى الله عنهم و رضوا عنه).
«و اين (مقام والا و پاداشهاى مهم و بى‏نظير) براى كسى است كه از پروردگارش بترسد» (ذلك لمن خشى ربه). چرا كه همين ترس انگيزه حركت به سوى هرگونه اطاعت و تقوا و اعمال صالح است.

آنها از خدا راضيند چرا كه هر چه خواسته‏اند به آنها داده، و خدا از آنها راضى است چرا كه هر چه او خواسته انجام داده‏اند، و اگر هم لغزشى بوده به لطفش صرف نظر كرده، چه لذتى از اين برتر و بالاتر كه احساس كند مورد قبول و رضاى معبود و محبوبش واقع شده، و به لقاى او واصل گرديده است.


دارد هر كس از تو مرادى و مطلبى-----مقصود ما دنيا و عقبى لقاى تو است!

آرى! بهشت جسم انسان، باغهاى جاويدان آن جهان است، ولى بهشت جانش رضاى خدا و لقاى محبوب است.
على عليه السّلام و شيعيانش خير البريّه‏اند!

در روايات فراوانى كه از طرق اهل سنت و منابع معروف آنها، و همچنين در منابع معروف شيعه نقل شده، آيه «اولئك هم خير البرية» (آنها بهترين مخلوقات خدا هستند) به على عليه السّلام و پيروان او تفسير شده است.

در تفسير «الدرّ المنثور» از «ابن عباس» آمده است كه وقتى آيه «ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هم خير البرية» نازل شد پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله به على فرمود:
«آن تو و شيعيان تو در قيامت مى‏باشيد كه هم شما از خدا خشنود هستيد و هم خدا از شما خشنود».

[امیرحسین]

نامبرده در حديث ديگرى از «ابن مردويه» از على عليه السّلام نقل مى‏كند كه پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله به من فرمود: «آيا اين سخن خدا را نشنيده‏اى كه مى‏فرمايد:

كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏اند بهترين مخلوقاتند؟ اين تو و شيعيان تو هستيد، و وعده‏گاه من و شما كنار حوض كوثر است، هنگامى كه من براى حساب امتها مى‏آيم و شما دعوت مى‏شويد در حالى كه پيشانى سفيد و شناخته شده‏ايد».

كوتاه سخن اين كه حديث فوق از احاديث بسيار معروف و مشهور است كه از سوى غالب دانشمندان و علماى اسلام پذيرفته شده، و اين فضيلتى است بزرگ و بى‏نظير براى على عليه السّلام و پيروانش.

ضمنا از اين روايات به خوبى اين حقيقت آشكار مى‏شود كه واژه «شيعه» از همان عصر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله به وسيله آن حضرت در ميان مسلمين نشر شد، و اشاره به پيروان خاص امير مؤمنان على عليه السّلام است، و آنها كه گمان مى‏كنند تعبير «شيعه» از تعبيراتى است كه قرنها بعد به وجود آمده سخت در اشتباهند.

«پايان سوره بيّنه»