اعمال روز عرفه و توصیه‌های بزرگان

[امیرحسین]

امام زين‌العابدين عليه‌السلام شنيد در روز عرفه صداي سائلي را که از مردم سؤال مي‌کرد؛ فرمود: واي بر تو! آيا از غير خدا سؤال مي‌کني در اين روز و حال آن‌که اميد مي‌رود در اين روز براي بچّه‌هاي در شکم که فضل خدا شامل آنها شود و سعيد شوند.

عبادات و دعا رشته اتصال انسان با مبدأ هستی و قدرت لایزال الهی هستند؛ از این رو لذا نمی توان گفت که دعا و عبادات، مخصوص ایّام خاص می باشند؛ اما زمانهایی وجود دارد که فرصت ویژه ای برای ارتباط با خداوند از طریق دعا و راز و نیاز است؛ چرا که رحمت خاص خداوند در آنها از مبدأ اعلی به سوی بندگان سرازیر می گردد و بنده باید تلاش کند خود را در معرض دریافت آن عنایات و رحمتهای ویژه الهی قرار دهد؛ چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستی برای پروردگار شما در روزهای روزگارتان عطایا و بخشش‌هایی است، هوشیار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید.» و قرآن کریم نیز می فرماید:«وَذَکِّرْهُمْ بِاَیّامِ اللّهِ»؛ و روزهای خدا را به آنان یاد آوری کن.»

یکی از این روزها، نهم ذیحجّه یعنی روز عرفه است که می توان آن را روز دعا و نیایش نام نهاد. مخصوصا برای کسانی که توفیق تشرّف به حج و حضور در صحرای عرفات را پیدا کرده اند.

از ويژگى‌هاى روز عرفه دعا و نيايش به درگاه ربوبى است. پيشوايان معصوم(ع) با استفاده از موقعيت معنوى روز عرفه، مردم را به راز و نياز و تقويت پيوند با سرچشمه کمالات ترغيب و تشويق مى‌کردند چرا که اساس شخصيت حقيقى انسان و ارزش او به اندازه ارتباطش با خداوند متعال تعيين مى‌شود. قرآن مى‌فرمايد: "اى پيامبر بگو، پروردگارم براى شما ارزشى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد.”(فرقان / 77)

[امیرحسین]

امام حسين(ع) با استفاده از فضاى معنوى روز عرفه در صحراى عرفات و در دامنه کوه جبل‌الرحمه مناجات زيباى خود را زمزمه کرده و آواى ملکوتى‌اش نه تنها در ميان حاجيان خانه خدا در صحراى عرفات طنين‌انداز بود بلکه آن نيايش‌هاى عاشقانه در طول تاريخ، دل‌هاى مشتاق را تحت تاثير قرار داده است. آن حضرت در فرازى از دعا مى‌فرمايد: پروردگارا، تفکر من در آثار و نشانه‌هاى تو موجب دورى ديدار مى‌گردد پس مرا به خدمتى وادار که با تو پيوندم دهد، چگونه بر وجود تو به چيزى استدلال شود که در وجودش به تو نياز دارد؟


آيا غير تو را ظهورى است که براى تو نيست و غير تو آن قدر آشکار است تا تو را آشکارتر کند؟ معبودا! کى بوده‌اى که نيازمند دليلى باشى تا برتو دلالت کند و کى دور بوده‌اى تا آزار ما را به تو بر ساند؟!

کى رفته‌اى زدل که تمنا کنم ترا
کى گشته‌اى نهفته که پيدا کنم ترا
با صدهزار جلوه برون آمدى که من
با صد هزار ديده تماشا کنم ترا
غايب نگشته‌اى که شوم طالب حضور
پنهان نبوده‌اى که هويدا کنم ترا

روز عرفه فرصتى استثنايى در هر سال است که بايد از لحظات آن در تقويت رابطه با خداوند استفاده نمود.


جایگاه روز عرفه

مرحوم شیخ عباس قمی درباره شب عرفه می گوید: «از لیالی متبرّکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.»

وی در رابطه با روز عرفه نیز می گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.»

[امیرحسین]

وی در رابطه با روز عرفه نیز می گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.»

امّا جایگاه والای روز عرفه، در روایات معصومین علیهم السلام بیشتر نمود پیدا می کند که در زیر به نمونه هایی اشاره می شود.

1. برابری با ماه رمضان

ماه مبارک رمضان، ماه رحمت و مغفرت الهی است؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «... قَدْ اَقْبَلَ اِلَیْکُمْ شَهْرُ اللّهِ بِالْبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛ ماه خدا با برکت و رحمت و بخشش به سوی شما روی آورده است.» اگر کسی در ماه رمضان بخشیده نشد و یا این توفیق را پیدا نکرد که خود را در معرض مغفرت الهی قرار دهد، روز عرفه آن قدر عظمت دارد که بتواند جبران ماه رمضان بنماید. در آن روز اگر کسی به درگاه الهی روی آورد، مورد مغفرت خداوند قرار می گیرد.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی شود، مگر اینکه [روز] عرفه را درک کند.»

2. دعا و برآورده شدن حاجت

امام صادق علیه السلام در جای دیگری می فرمایند: «تَخَیَّرْ لِنَفْسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما اَحْبَبْتَ وَاجْتَهِدْ فَاِنَّهُ (یَوْمَ عَرَفَةَ) یَوْمُ دُعاءٍ وَمَسْأَلَةٍ؛ هر دعایی که دوست داری برای خود بخوان و [در دعا کردن[ بکوش که آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است.» و یقینا درخواستها استجابت را در پی دارد.

3. روز بخشش

ابن فهد حلّی در عدّة الداعی روایتی به این شرح برای روز عرفه نقل نموده است:

«وَفِی الْخَبَرِ اَنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ وَتَعالی یَقُولُ لِلْمَلائِکَةِ فِی ذلِکَ الْیَوْمِ یا مَلائِکَتِی اَلا تَرَوْنَ اِلی عِبادِی وَاِمائِی جاؤُا مِنْ اَطْرافِ الْبِلادِ شُعْثاءً غَبْراءً اَتَدْرُونَ ما یَسْئَلُونَ فَیَقُولُونَ رَبَّنا اِنَّهُمْ یَسْئَلُونَکَ الْمَغْفِرَةَ فَیَقُولُ اشْهَدُوا اِنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ؛ در روایت آمده که خدای سبحان به ملائکه در این روز می فرماید: ای فرشتگان من! آیا نمی بینید بندگان و کنیزان مرا که ژولیده و غبارآلود از اطراف شهرها آمده اند؟ و آیا می دانید آنها چه درخواستی دارند؟ ملائکه می گویند: پروردگار ما! آنها مغفرت می خواهند. پس خداوند می فرماید: شاهد باشید که من آنها را بخشیدم!»

[امیرحسین]

4. تغییر شقاوت به سعادت

شیخ عباس قمی نقل نموده که امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم درخواست کمک می کرد. حضرت خطاب به او فرمودند: «وای بر تو! در این روز از غیر خدا سؤال و طلب کمک می کنی، حال آنکه در این روز برای بچّه هایی که در شکم مادر هستند نیز امید فضل خدا می رود که آنها سعید گردند!»

از روایات فوق، به خوبی اهمیت و جایگاه روز عرفه روشن می شود و این نکته استنباط می گردد که این روز، روز دعا و نیایش است. ما هم به اختصار در باره دعا، دعاهای روز عرفه و دعا در عرفات، مطالبی بیان می داریم.

روز رحمت و مغفرت

امام چهارم(ع) در روز عرفه، مردى را مشاهده کرد که تکدى مى‌کند و درخواست خود را با مردم در ميان مى‌گذارد. حضرت به او فرمود: واى بر تو! در چنين روزى از غير خدا طلب حاجت مى‌کني؟ روز عرفه چنان عظمت دارد که اميد است حتى جنين‌هاى در شکم مادر از برکت آن به سعادت برسند.(من‌لايخصره الفقيه، ج 2،‌ ص 211)

[امیرحسین]

اعمال و ادعیه در روز عرفه

روز عرفه اوج روزهایی است که در آن دعا و نیایش از موقعیت ویژه و خاصی برخوردار است، بدین جهت از پیشوایان معصوم علیهم السلام دعاها و سفارشهایی در این روز رسیده است که به عنوان نمونه به برخی از آنها براساس ترتیب کتب نقل کننده اشاره می کنیم:
الف. صحیفه سجادیه

در صحیفه سجادیه، این زبور آل محمد صلی الله علیه و آله دعایی طولانی برای روز عرفه از زبان امام سجاد علیه السلام نقل شده که در آن هم مهم ترین مسائل اعتقادی و سیاسی مورد اشاره قرار گرفته و هم مسائل عرفانی و اخلاقی با زبان دعا بیان شده است:

امام سجاد علیه السلام درباره معرّفی روز عرفه می فرماید: «اللّهُمَّ وَهذا یَوْمُ عَرَفَةَ یَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَکرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ نَشَرْتَ فِیهِ رَحْمَتَکَ وَمَنَنْتَ فِیهِ بِعَفْوِکَ وَاَجْزَلْتَ فِیهِ عَطِیَّتَکَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلی عِبادِکَ؛ خدایا! و این روز عرفه روزی است که تو به او شرافت و کرامت و عظمت بخشیدی و رحمتت را در این روز گستراندی و به عفو و بخششت [بر خلق] منّت گذاردی و عطایت را بسیار عظیم گردانیدی و به خاطر این روز بر بندگانت تفضّل نمودی.»

برخی از درخواستهای حضرت در این روز عبارت اند از: «... وَاخِفْنِی مَقامَکَ وَشَوِّقْنِی لِقاءَکَ وَ تُبْ عَلَیَّ تَوْبَةً نَصُوحا لا تُبْقِ مَعَها عَلانِیَّةً وَلا سَرِیْرَةً وَاَنْزِعِ الْغِلَّ مِنْ صَدْرِی لِلْمُؤْمِنِینَ وَاعْطِفْ بِقَلْبِی عَلَی الْخاشِعِینَ وَکُنْ لِی کَما تَکُونُ لِلصّالِحِینَ؛ [خدایا!] مرا از مقامت بترسان و شوق ملاقاتت را به من عنایت کن و توفیق توبه نصوح به من عنایت فرما؛ به گونه ای که با آن توبه گناه پنهان و آشکاری باقی نگذاری و از سینه ام کینه نسبت به مؤمنین را برکن و مرحوم شیخ عباس قمی درباره شب عرفه می گوید: «از لیالی متبرّکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.

در بخش پایانی این دعا چنین می فرمایند: «وَلا تَجْعَلْنِی لِلظّالِمِینَ ظَهِیرا وَلا لَهُمْ عَلی مَحْوِ کِتابِکَ یَدا وَنَصِیرا... وَاجْعَلْ باقِی عُمْرِی فِی الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ اِبْتِغاءَ وَجْهِکَ...؛ و مرا پشت (و کمک کار) ستمگران مگردان و [مرا برای] از میان بردن کتابت دستیار و یاور آنان مکن... و هر چه از عمرم باقی مانده است، در جستن خودت در حجّ و عمره بگذران!»

[امیرحسین]

اعمال ...

روايت شده که حضرت امام زين‌العابدين ـ عليه‌السلام ـ شنيد در روز عرفه صداي سائلي را که از مردم سؤال مي‌نمود. فرمود: واي بر تو. آيا از غير خدا سؤال مي‌کني در اين روز و حال آن‌که اميد مي‌رود در اين روز براي بچّه‌هاي در شکم آن‌که فضل خدا شامل آنها شود و سعيد شوند و از براي اين روز اعمال چند است:

اول: غسل

دوّم: زيارت امام حسين ـ عليه‌السلام ـ که مقابل هزار حجّ و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است و احاديث در کثرت فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز متواتر است و اگر کسي توفيق يابد که در اين روز در تحت قُبّه مقدّسه آن حضرت باشد، ثوابش کمتر از کسي که در عرفات باشد نيست، بلکه زياده و مقدّم است.

سوم: پس از نماز عصر، پيش از آن‌که مشغول به خواندن دعاهاي عرفه شود دو رکعت نماز بجا آورد در زير آسمان و اعتراف و اقرار کند نزد حق تعالي به گناهان خود تا فايز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزيده شود پس مشغول شود به اعمال و ادعيه عرفه که از حُجَج طاهره ـ صلوات اللّه عليهم ـ روايت شده و آنها زياده از آن است که در اين مختصر ذکر شود.

شيخ کفعمي در مصباح فرموده: «مستحب است روزه روز عرفه براي کسي که ضعف پيدا نکند از دعا خواندن و مستحب است غسل پيش از زوال و زيارت امام حسين ـ عليه‌السلام ـ در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد، زير آسمان رود و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نيکو به جاي آورد و چون فارغ شود دو رکعت نماز کند در رکعت اوّل بعد از حمد توحيد و در دوم پس از حمد قُل يا اَيهَا الْکافِروُنَ بخواند. پس از آن چهار رکعت نماز گزارد در هر رکعت پس از حمد توحيد پنجاه مرتبه بخواند.»

اين نماز همان نماز حضرت اميرالمؤمنين ـ عليه‌السلام ـ است.

[امیرحسین]

طعام طیب شعرا برای عرفه

سازگار مداح و شاعر پیشکسوت اهل بیت(ع) با اشاره به دعای عرفه و شهادت حضرت مسلم ابن عقیل(ع) گفت: دعای عرفه امام حسین(ع) تماماً نمود عرفانی حرکت حضرت ابا عبدالله(ع) است که از زبان خود ایشان روایت شده است. چرایی قیام و تغییر حرکت امام(ع) از مکه به سمت کربلا را باید در سخنان ایشان جست و با استفاده از کلام ایشان به شعر آیینی روح معرفتی بخشید.

وی با بیان اینکه شاعرانی که می‌خواهند در رثای اهل بیت(ع) و به ویژه واقعه عاشورا سخن بگویند، باید کلام معصوم(ع) را سرلوحه کار خود قرار دهند، ادامه داد: روز عرفه مصادف است با وقایع و منظرهای مختلفی که برای امام(ع) و یارانشان رخ می‌دهد. از جمله این موارد می‌توان به بعد داستانی، بعد حماسی، چرایی این رخدادها، صحرای عرفات در آن زمان و مهمتر از همه شهادت حضرت مسلم ابن عقیل(ع) اشاره کرد.

سازگار افزود: مهمترین ویژگی مسلم(ع) که سبب شد تا ایشان تا پای جان پای سخنان خود بایستند و شهید شوند، ولایت‌پذیریشان بود. این را می‌توان از کلام امام(ع) و نظر ایشان درباره مسلم(ع) شناخت و پی برد. امام حسین(ع) درباره مسلم(ع)، زمانی که ایشان را به سمت کوفه گسیل می‌کند، می‌فرمایند: «من به سوی شما کسی را فرستادم که ثقه من است، سخن او سخن من است.» علاوه بر این، در وقایع تاریخی که از نحوه شهادت و حضور ایشان در کوفه روایت شده نیز می‌توان این رویکرد را دید. در تاریخ نقل است که مسلم(ع) اینقدر پایبند حسین(ع) که در کاخ کوفه به او گفته شد که به عبیدالله سلام کن، گفت من تنها یک امیر دارم. این در حالی بود که جان او در کف دست دشمنان بود.

وی با بیان اینکه ارادت مسلم به امر ولایت و امام حسین(ع) تا لحظات پایانی زندگی او مشهود و مشخص بود، ادامه داد: اگر شعرا بخواهند ولایت‌پذیری را در سروده‌هایی که در سوگ یاران امام(ع) به ویژه مصیبت مسلم(ع) نشان دهند، باید به زندگی این بزرگواران رجوع کنند. مهمترین ویژگی مسلم ولایت‌پذیری و فرمانبرداری او از امام زمانش بود. شاعر امروز باید این موضوعات را مد نظر قرار دهد و با آمیختن وجه عرفانی عاشورا و کربلا، طعام طیبی را برای مخاطب خود فراهم کند.

سازگار در ادامه یادآور شد: در کنار شاعران، مداحان نیز باید از این رویه پیروی کرده و با انتخاب شعر عمیق وجه عرفانی و معرفتی عاشورا را از نظر خود دور نکنند. متأسفانه در سال‌های اخیر برخی از هیئت‌های مذهبی محدود به «حسین، حسین» شده بدون اینکه معرفتی را به مخاطب خود برساند.

[امیرحسین]

روایت آیت‌الله خامنه‌ای از انجام اعمال روز عرفه

پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در آستانه فرارسیدن روز عرفه، روایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از انجام اعمال روز عرفه در کنار خانواده در ایام نوجوانی‌شان را منتشر کرد. این خاطره در قالب کلیپ صوتی «عرفه‌ای در کنار مادرم» تهیه و تدوین شده است. رهبر انقلاب این خاطره را در جریان گفت‌وشنود با جمعی از جوانان و نوجوانان در تاریخ ۱۳۷۶/۱۱/۱۴ بیان کرده‌اند.

لینک فایل صوتی : http://www.mashreghnews.ir/files/fa/news/1393/7/12/746314_133.mp3

[امیرحسین]

آقا مجتبی تهرانی: روز عرفه، روز درخواست از خداست/ این روز را از دست ندهید

مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی در مورد فضیلت روز عرفه می فرمایند: روایتی است که از پیغمبر اکرم نقل شده است که خداوند وحی فرستاد به بعضی از پیامبرانش که این متن وحی الهی است که بر فرض که اهل هفت آسمان و تمام زمین، همگی از من درخواست کنند و به هرکدام هرچه که خواستند را بدهم، از خزانه، حکومت و فضل الهی ذره‏ ای کاسته نمی‌شود؛ حتی مثل یک بال پشه هم از خزانه من کم نمی‌شود؛ و چه‏ طور ممکن است که از فضل الهی کاسته شود در حالی که من سردمدار آن هستم!؟

هر لحظه‌ای از لحظات این روز برای ما گران بها است؛ به خصوص برای دعا و درخواست از خداوند. این فرصت بهترین فرصت است. پس این فرصت را از دست ندهید! به خصوص از ظهر تا هنگام غروب را که در روایات وارد شده است. بدانید اگر می‏ خواهید مشکلاتتان را حل کنید بیایید ‌این چند ساعت را درِ خانه خدا بروید و از او بخواهید؛ چه حاجت‏ های مادی را و چه معنوی را، همه را از او بخواهید. چون امروز برد دعا خیلی زیاد است. بخصوص درباره دیگران اگر دعا کنید، ما در روایت داریم که خدا چند هزار برابر به شما اعطا می‏ کند. (برای دیدن متن کامل سخنان ایشان اینجا (http://www.mashreghnews.ir/fa/news/350972/%D8%AA%D9%88%D8%B5%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A 7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D9%87)را کلیک کنید)

[امیرحسین]

نوشتار آیت‌الله صافی گلپایگانی به مناسبت روز عرفه

آیت‌الله صافی گلپایگانی به مناسبت روز عرفه طی نوشتاری آورده است که: دعا‌هایی که انسان در این روز می‌خواند همه عروج دهنده و بینش آفرین و کمال بخش روح است مخصوصاً دعای عرفه حضرت امام حسین علیه‎السلام که نمی‎توان رقائق و معارف آنها را توصیف کرد.

هر جمله از آن نور است که بر باطن شخص می‎تابد و آن را روشن می‎کند و کدورات و زنگارهای آن را زایل می‎سازد و حیات و سعادت را تفسیر می‎کند و نعمت‌های خدا را بر می‎شمارد و قصور و تقصیر آن را در ادای شکر این نعمت‌ها شرح می‎دهد که هر انسانی در هر اوج از معرفت که باشد از خواندن آنها لذت می‎برد و خود را در عوالم روحانی مشاهده کرده و هر دم حضور خود را در درگاه خداوند تعالی بیشتر می‎بیند.

واقعاً جامعه‎ای که چنین ذخائر عرفانی و تربیتی را در اختیار دارد باید از همه اوضاع و احوال و برنامه‎هایش نور و معنویت و بی‎اعتنایی به مال و منال و اعتبارات دنیا ظاهر باشد.

یکی از مهمترین حوائجی که حضرت سید الشهداء علیه‌السلام در دعای عرفه از خداوند می‌خواهد، عافیت در بدن و دین است؛ «اللّهم .... عَافِنی فی بَدنی و دینی» که هر کسی این دو نعمت خداوند را داشته باشد، سعادت دنیا و آخرت را دارا شده است.

عافیت در بدن، عبارت از تندرستی و سلامتی از بیماری‌ها و نقص‌های عضوی و کمال استوای خلقت و آفرینش است که از نعمت‌های بزرگ خداست که با توجه به انواع و اقسام امراض، سلامتی از هر یک از آنها نعمتی جداگانه به شمار می‎رود و غالب مردم از شکر این نعمت‌ها غافلند چون از خود نعمت غافلند؛ یا اصلاً آن را نمی‎شناسند؛ زیرا اطلاع بر این نعمت‌ها نیاز به اطلاع وافی و کامل در علوم متعدده دارد که همه مربوط به جسم انسان از گوشت، پوست، استخوان، رگ، پیه، خون، مفاصل، سلول‌ها، اعضا و جوارح ظاهره و باطنه است که به فرض اینکه کسی از این همه علوم مطلع باشد چون این علوم کامل نشده است باز هم از شناخت نعمت‌های خدا در این ارتباط و شکر آنها قاصر است. (برای دیدن متن کامل نوشتار آیت‌الله صافی گلپایگانی اینجا (http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930711000330)را کلیک کنید)

[امیرحسین]

آیت الله جوادی آملی:
خواندن دعا بر روزه‏ گرفتن در روز عرفه مقدم است

حضرت آیت الله جوادی آملی طی سخنانی در خصوص روز عرفه در کتاب صهبای حج می فرمایند:

روز عرفه روز دعا و نيايش است و اگرچه روزه آن روز مستحب است، ليکن اگر روزه ‏گرفتن آن روز موجب ضعف شود، آن گونه که انسان نتواند دعاهاي اين روز را بخواند، خواندن دعا بر روزه‏ گرفتن مقدم است.[بحار، ج94، ص124 ـ 123.]

نقش نيايش در وصول به رحمت بيکران الهي، با بيان امام صادق(عليه السلام) که فرمود: «الدُّعاء کهف الإجابة کما أنّ السّحاب کهف المطر»[کافي، ج 2، ص 471.] به خوبي روشن است. طبق اين بيان نوراني همان‏طور که ابر، قرارگاه باران است، دعا نيز قرارگاه اجابت است. به بيان ديگر، اجابت در درون دعاست، همانطور که باران در نهاد ابر تعبيه شده است. بنابراين، چنانچه کسي با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا کند، خدا هم اجابت خواهد کرد. بخش مهمّي از پيروزي انبياي بزرگ(عليهم السلام) نيز به برکت دعا بوده است؛ زيرا تظاهرات و عمليات، بخش «جسماني» پيروزي را تشکيل مي‏دهد ولي دعا و نيايش «روح» ظفر است؛ چنانکه امام علي‏بن موسي‏الرضا(عليه السلام) همواره به اطرافيان خويش مي‏فرمود: بر شما باد به سلاح پيامبران: «عليکم بسلاح الأنبياء». آنگاه در پاسخ اينکه سلاح آنان چه بود؟ مي‏فرمود: دعا .

دعا تنها چيزي است که خدا آن را به انسان تمليک کرده است. انسان جز دعا و تضرع در پيشگاه خداوند مالک چيزي نيست: «يا سريع الرضا اغفر لمن لا يملک إلاّ الدّعاء»[مفاتيح الجنان، دعاي کميل.] . از اين‏رو در برابر دشمن درون، سلاحي جز ناله ندارد: «وسلاحه البکاء»[مفاتيح الجنان، دعاي کميل.] . دشمن بيرون را مي‏توان با سلاح سبک و سنگين از پا درآورد ولي شيطان و دشمن سرسخت درون را تنها با اشک در برابر خدا مي‏توان رام کرد. بنابراين، کسي که اهل ناله نيست، مسلح نيست و اگر کسي مسلح نباشد پيروز نخواهد شد؛ زيرا انسان تا زماني که خود را مي‏بيند، خدا را نمي‏بيند و به درگاه او تضرّع و اظهار عجز نمي‏کند، وقتي ننالد در نبرد با اهريمن درون و بيرون شکست مي‏خورد.

[امیرحسین]

گرچه همه حالات زندگي براي نيايش مناسب است ولي دوران پربار حج و حضور در مواقف آن، شکوه بيشتري براي دعا و تأثير فراوان تري براي نيايش به درگاه پروردگار جهان دارد و چون دعا از ضمير صاف، مورد قبول است و احرام و آهنگ کعبه آزاد و پاک، در تصفيه ضمير تأثير به سزايي دارد، نيايش در حج و دعا در مواقف آن بهترين اثرها را به همراه خواهد داشت. از اين‏رو براي هر برنامه از مناسک حج، دستور ويژه‏اي در مورد نيايش داده شده است و عمده آن دعاي عرفه در صحراي عرفات و همراه توده مردم گردآمده از سراسر جهان و عُشاق مشعر و مشتاقان کوي مناست.

روايات فراواني درباره اعمال روز عرفه و هنگام وقوف در عرفات، به ‏ويژه‏ کيفيت دعا در آن موقف نقل شده که بخشي از آنها در خصوص دعاهاي آن‏روز، مانند دعاي عرفه امام حسين و دعاي امام سجّاد(عليهماالسلام) است‏وبخشي نيز در اهتمام و ترغيب به دعا کردن به ديگران است، به گونه‏ اي‏ که ‏برخي شاگردان اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) همه همّ خودرا در آن سرزمين که دعاها در آن مستجاب است، صرف دعا براي غير مي‏کردند.

علي ‏بن ابراهيم در اين باره از پدرش نقل کرده که گفت: عبدالله ‏بن جندب را در عرفات ديدم که زماني طولاني دست به سوي آسمان بلند کرده، سيلاب اشک از گونه ‏هايش بر زمين سرازير بود، به گونه اي که من شخص ديگري را اينچنين در حال مناجات نديدم. هنگامي که مردم از عرفات عازم مشعر بودند به او گفتم: کسي را بهتر از تو در حال نيايش نديدم. عبدالله گفت: به خدا سوگند در آن حال فقط برادرانم را دعا مي‏کردم؛ زيرا از امام کاظم(عليه السلام) شنيدم که فرمود: کسي که به دور از چشم برادر(ايماني)اش در حق وي دعا کند از جانب عرش ندا داده مي‏شود که صدهزار برابر آنچه براي او خواستي نصيب تو خواهد شد: «من دعا لأخيه بظهر الغيب نودي من العرش: ولک مأة ألف ضعف مثله». پس شايسته نبود که من صدهزار برابر دعاي مستجاب را به‏ خاطر يک دعا که برآورده ‏شدنش معلوم نيست واگذارم. مشابه اين نَقل، درباره ديگر صحابه نيز روايت شده است.

منبع: مشرق