شاهکار بی همتای امام علی علیه السلام

[طاهره وحیدیان]

شاهکار بی همتای امام علی علیه السلام


(خطبه ی بی الف)


کفعمی در مصباح، از هشام بن سایب کلبی و او از ابی صالح روایت می کند که:


روزی جمعی از اصحاب پیغمبر اكرم صلي الله عليه و آله بحث می نمودند در
اطراف این موضوع که کدام حرف است در ميان حروف که از همه بیشتر در سخن و
کلام موجود است؟ معلوم شد حرف «الف» از همه بیشتر است و هیچکس نمی
نتواند کلامی بگوید که حرف «الف» در آن نباشد.حضرت مولاي متقيان
امیرالمؤمنین علي علیه السّلام كه در اين جلسه حضور داشتند، بدون تأمّل
و فی البداهه خطبه ای ايراد فرمودند كه در آن حرف«الف» به كارنرفته است.
چنانکه عقل ها حیران ماند و حضار متحير. نام این خطبه را مونقه گذاشتند؛
یعنی در حسن و نیکویی و بلاغت، شگفت آور است.

متن خطبه ي بدون«الف» حضرت علي ابن ابيطالب عليه السلام:

[طاهره وحیدیان]

«ستایش می کنم کسی را که منّتش عظیم است و نعمتش فراوان؛ و رحمتش (بر
غضبش) پیشی گرفته است. سخن (و حکم) اوتمامیّت یافته (و قطعی است)؛ خواست
او نافذ و برهانش رسا و حکمش بر عدالت است.
ستایش می کنم، به سان سپاس آن که معترف به ربوبیّتش و پر خضوع دربندگی
اوست. و از گناه خویش (بریده و) کنده شده و به توحید او اقرار می نماید.
و از وعید (و بیم) عذابش (به خود او) پناه می برد. و از درگاه پروردگارش
امیدوار آمرزشی است که او را نجات بخشد، در روزی که (انسان را به
گرفتاری خویش مشغول و) از بستگان و فرزندانش غافل می سازد.
از او یاری و هدایت می جوییم و به او ایمان داریم و بر او توکّل می کنیم.
از ضمیری با اخلاص و یقین، برای او (به توحید) گواهی می دهم و او را به
یکتایی می شناسم. یکتا شناسی فردی مؤمن و استوار (در یقین). و او را
یگانه می شمارم، یگانه دانستن بنده ای خاضع. نه در پادشاهی خود شریکی
دارد و نه درآفرینشش یاوری. برتر از آن است که مشاور و وزیری داشته باشد
و منزّه است از داشتن همانند و نظیری. (بر کردارها) آگاهی یافت و پوشیده
داشت. و از نهان امور مطّلع گردید و بدان آگاه است و اقتدار و چیرگی
دارد. نافرمانی گشت و آمرزید، طاعت و بندگی اش نمودند و او شکرگزاری
نمود. فرمان روایی کرد و عدالت گسترد؛ و برتر از شائبه ی هر نقص و عیبی است و
(آنچه شایسته ی هر چیزی بود، به او) عطا فرمود. همیشه بوده و هست و هیچ گاه
زوال نمی یابد. و چیزی همانندش نیست. و او پیش از هر چیزی است و پس از هر چیزی.
پروردگاری است که به عزّتش یگانه و به قدرت خویش پادشاه (و مقتدر). و به برتری
شأنش پاک (و منزّه) است. و به علوّ مقامش (به حق) خود را بزرگ می شمارد. دیده
ای او را نمی بیند و نگرشی (در معرفت) بر او احاطه پیدا نمی کند. قوی و مقتدر و
بینا و شنوا و برتر و حکیم و رؤوف و مهربان و عزّتمند و داناست.

[طاهره وحیدیان]

هر آن که به
توصیف او برآید، در وصفش حیران
ماند. (به آفریدگان) نزدیک است و (در رفعت مقام، از آنان) دور است. (به علوّ
شأنش از آنان) دور است و (به آنان) نزدیک است، و دعای کسی را که او را بخواند،
اجابت می کند. و به بنده اش روزی می دهد و بدو عطا می فرماید. دارای لطفی است
پنهان و قهری قوی و رحمتی گسترده و کیفری دردناک. رحمتش بهشتی پهناور و زیبباست
و کیفرش جهنمی در بسته و هلاکت بار.
و گواهی می دهم به بعثت محمّد صلّی الله علیه و آله، بنده و فرستاده و
برگزیده و حبیب و خلیلش که او را –در بهترین (و ضروری ترین) برهه و در
دوران گسیختگی (وحی) و کفر- به عنوان رحمتی برای بندگان خود و نعمتی
برجسته از نعمتهای فراوان خویش مبعوث فرمود. خداوند کار (برانگیختن
پیامبران به) پیامبری (از جانب) خود را به وسیله او به پایان رسانید و
برهان خویش را با وی قوّت بخشید و آن بزرگوار نیز موعظه فرمود و
خیرخواهی نمود و به سختی کوشید، نسبت به هر مؤمنی رؤوف و مهربان بود.
سروری بخشنده و پاک گهر و راضی (به قضا و حکم حق) بود. رحمت و سلام و
برکت و تعظیم و
تکریمی (ویژه و فراوان) از سوی پروردگاری آمرزنده و مهربان و نزدیک و اجابت
کننده، بر او باد.
ای گروهی که نزدم حاضرید؛ شما را به تقوای پروردگارتان سفارش می کنم و به
شیوه پیامبرتان یادآوری می نمایم.

[طاهره وحیدیان]

پس بر شما باد به ترسی که در دلهایتان
جای گیرد و هراسی که اشکتان را جاری کند و تقوایی که نجاتتان بخشد، در
روزی که هر که وزن نیکی اش سنگین و وزن کار بدش سبک باشد، رستگار شود.
درخواست شما (از پروردگارتان) درخواستی توأم با ذلّت و افتادگی و
شکرگزاری و فروتنی و توبه و کنده شدن (از گناه) و پشیمانی و بازگشت (به
طاعت) باشد.
هر کدامتان که غنیمت شمار (فرصت) است، عافیتش را پیش از بیماری و پیری اش
را پیش از تهی دستی و فراغتش را پیش از (گرفتاری و) مشغولیت و زمان
حضورش را پیش از کوچ، غنیمت بشمارد. پیش از آن که پیر شود و گرفتار
بیماری و ناخوشی گردد و (به حالی افتد که) طبیبش از او ملول شود و
(نزدیکترین) دوستش نیز از او روی گرداند و عقلش تباه گردد و رشته عمرش
بگسلد. آن گاه گفته شود که فلانی به سختی بیمار است و تنش به شدّت نحیف
شده و در بستر احتضاری سخت افتاده است.

[طاهره وحیدیان]

. و هر خویش و بیگانه ای (به عیادت
و وداع) به بالینش آمده است. پس دیده اش را با خیرگی به بالا افکنده،
نگاهش را
بدان سو دوخته، پیشانی اش عرق کرده، ناله های دردآلودش آرام شده و جانش گرفته
شد.
(در چنین حالی می بینی که) تیره بختی به همسرش روی آورده، گورش را کندند
و فرزندانش بی سرپرست ماندند و نفراتش از دور او پراکنده شدند و آنچه
جمع آوری کرده بود، تقسیم شده و بینایی و شنوایی اش از بین رفته است.
(هم اکنون می بینی) رویش پوشانده، دست و پایش کشیده، رو به قبله اش
کشیده اند و برهنه اش نموده، غسلش داده اند؛ (از هر جامه و پیرایه ای)
عاری اش داشته، خشکش نموده اند و پارچه ای بر او افکنده و بر او کشیده
اند و آماده اش نموده، (قطعه دیگر) کفنش را نیز بر او افکنده اند، (به
گونه ای که) از آن کفن چانه اش را بسته، پیراهن وعمامه هم برایش قرار
داده،
در لفافش پیچیده اند و (نزدیکان) با او وداع نموده، بدرودش گفتند. (اینک می
نگری) بر تابوتش حمل نمودند و با تکبیر بر او نماز گزارند و از خانه های پر زرق
و برق و قصرهای مجلّل، با اتاقهای منظّم و پی در پی، منتقل شده است. در گوری که
برایش کنده اند، گذاشته شد. گوری که تنگ است و با خشتهای محکم چیده شده و سقفش
با تخته سنگهایی پوشیده شده است و خاک قبرش را بر او ریخته، کلوخ بر او
پاشیدند. پس آنچه که از آن هراسان بود، واقع شد و خبرش به فراموشی سپرده شد و
(کسانی که) یار و همنشین و خویشاوند و دوست (او بودند)، از وی برگشتند و تنهایش
گذاشتند و همدم و رفیق و
یار و ندیمش، کسانی دیگر به جای او برگزیدند

[طاهره وحیدیان]

(اکنون) درون قبری قرار گرفته و به مکان تنها و خلوتی سپرده شده. کرمهای
قبر در بدنش می دوند و خون و چرک از بینی اش روان است و جامه و بدنش
فرسوده می شوند، خونش می خشکد و استخوانش فرسوده می شود. (و بدین گونه
است) تا روز حشر او؛ که از قبرش برانگیخته شود و در صور دمیده شود و
برای حشر و نشر فرایش خوانند. پس آنجاست که قبور، زیر و رو می گردند و
آنچه در سینه هاست، بیرون کشیده (و هویدا) می شوند و هر پیامبر و صدیق و
شهید سخنوری (که مجاز به تکلّم است)، آورده می شوند. داوری قاطع آن روز
را پروردگاری به عهده دارد که مقتدر بر بندگانش وآگاه و بینا (به
حالشان)
است. پس بسا ناله هایی که او را رنجور و زمین گیر و حسرتی که فرسوده و نحیفش
می گرداند. در جایگاهی هولناک و عظیم و مجتمعی بزرگ و وسیع، در مقابل پادشاهی
بزرگوار که به هر کار کوچک و بزرگی داناست. در آن هنگام عرقش تا به دهان می رسد
و اضطراب و ناراحتی اش، آرامش او را می رباید. اشکش مایه ترحّم بر وی نمی شود و
ناله اش شنیده (و بدان توجّه) نمی گردد. و دلیل (و عذر) او پذیرفته نخواهد بود.
نامه عملش به سویش باز می گردد (و به وی سپرده می شود) و بدی کردارش (بر او و
دیگران) بیان می شود. هر عضوی از او به بدی کارش گواهی می دهد. چشمش به نگاه او
(به حرام) و دستش به سخت
گیری (نامورد) او و پایش به گام برداشتن (به سوی حرام)، پوستش به لمس
(نامشروع) و شرمگاهش به تماس (به حرام) گواهی می دهند. فرشتگان نکیر و منکر او
را (به عذاب وحشتناک) تهدید می کنند و (خداوند) بینا از کارش پرده بر می دارد

[طاهره وحیدیان]

پس زنجیر در گردنش افکنده، دستش با غل بسته می شود و کشان کشان و در تنهایی
رانده می شود. و در آتش دوزخ عذاب می گردد. و شربتی از آب داغ به وی نوشانیده
می شود که چهره اش پخته و پوستش را می کند. فرشته مأمور (عذاب او) به سوی آتش
می راندش، او را با گرزی آهنین می زند، (پیوسته) پوستش پس از پخته شدن، به
پوستی جدید بر می گردد (و تبدیل می شود). و
فریاد استمداد برمی آورد، ولی مأموران جهنم از او روی بر می گردانند. و فریاد
سر می دهد و با ندامت دوران طولانی اش را در جهنم می ماند.
به پروردگار توانا پناه می بریم از شرّ هر سرانجام (نا خجسته ای) و از او
عفو می طلبیم به سان عفو کسانی که از آنان راضی گردید و آمرزش می جوییم
همانند کسانی که (ایمان و طاعتشان را) از آنان پذیرفت. زیرا تنها اوست
که کفیل خواهش و تقاضای من است.
پس هر که از عذاب پروردگارش دور گردانده شود، به قرب حضرتش در بهشت سکنا
گزیند و در قصرهایی مزیّن جاودانه ماند و از حوریان زیبا و سیه چشم و
خادمان (بهشتی) بهره مند می گردد. و جامهایی (مملو از خوراکی و نوشیدنی)
پیرامونش می گردانند و در جایگاه منیع و ممتاز بهشت مسکن یابد و در
نعمتهای سرشار به سر برد و از تسنیم (و از نوشیدنی های بهشت) بدو
نوشانیده می شود و از چشمه، سلسبیل آمیخته به زنجبیل، می نوشد که با مشک
و عبیری سربسته شده که پیوسته نشاط آفرین و سرور انگیز است. از نوشیدنی
هایی (پاکیزه) در باغی روشن، (با درختانی) پربار می نوشد که هر کس از آن
بنوشد، نه دچار سردرد می شود و نه مست و مدهوش می گردد.

[طاهره وحیدیان]

این جایگاه کسی است که
از پروردگارش بترسد و از نفس خویش بر حذر باشد و آن (نیز) کیفر کسی است که
معصیت پروردگارش نماید و نفس (شیطانی) او، نافرمانی آفریدگارش را برایش تزیین
نماید.
این کلامی است قاطع و انکارناپذیر و حکمی بر پایه عدل. بهترین سخنی است
که (از خدا و رسول) برگرفته شده و برترین پندی است که (درقرآن) بدان
تصریح شده است. از سوی پروردگار ستوده نازل شده است و روح القدس (برتر
از تمامی فرشتگان و دارای پاکی) ممتاز، آن را بر پیامبری هدایت یافته و
بلند منزلت فرود آورده است. درود فرستادگان بزرگوار و گرامی داشتگان
شایسته (الهی) بر او باد. پناه می برم به پروردگار مهربان از شرّ هر
(شیطان) رانده شده. پس باید هریک از شما (به درگاه خداوند) تذلّل نماید
و (به آستانش) دعا و زاری کند تا از پروردگار هر آفریده ای، آمرزش
بطلبیم
برای خودم و شما.»